Η 20^η Νοεμβρίου έχει καθιερωθεί ως Παγκόσμια Ημέρα Παιδιού. Αυτές οι ημερομηνίες, χρησιμεύουν ως αφορμές για την ενημέρωση και την κινητοποίηση της διεθνούς κοινότητας αλλά και των πολιτών. Η φροντίδα της ψυχικής υγεία των παιδιών αποτελεί προτεραιότητα και η σωστή ενημέρωση υψίστης σημασίας. 

Οι καταθλιπτικές διαταραχές είναι από τις πιο συχνές και σοβαρότερες ψυχικές διαταραχές. Αν και ο κίνδυνος εμφάνισης  κατάθλιψης είναι σημαντικά υψηλότερος στην ενήλικη ζωή (κάθε χρόνο 6-8% του ενήλικου πληθυσμού πάσχει από κατάθλιψη), τα παιδιά και οι έφηβοι μπορεί επίσης να επηρεαστούν.

Οι καταθλιπτικές νόσοι στα παιδιά και στους εφήβους δεν αναγνωρίζονται ή αναγνωρίζονται πολύ αργά, αφού τα συμπτώματα διαφέρουν από αυτά των ενηλίκων.

Επιπλέον, τα κλινικά συμπτώματα εξαρτώνται από την ηλικία. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν και κοινά συμπτώματα των καταθλιπτικών διαταραχών των παιδιών και των εφήβων που έχουν αναφερθεί από αυτούς που πάσχουν ή έχουν παρατηρηθεί από τους γύρω τους: λύπη, ευερεθιστότητα, αδιαφορία-ατονία, δυσκολία συγκέντρωσης, κόπωση, προβλήματα ύπνου, μεταβολές βάρους, φόβος αποτυχίας, μηρυκασμός.

Στα μικρά παιδιά, πρώιμα μπορεί να παρατηρηθούν ανωμαλίες στη συμπεριφορά. Συγκεκριμένα στο παιχνίδι μπορεί να παρατηρηθούν αλλαγές από τη συνήθη συμπεριφορά του παιδιού. Για παράδειγμα, φόβος, επιθετικότητα, μελαγχολία, απάθεια.

Στην ηλικία του δημοτικού, τα παιδιά μπορεί συχνά να εκφράσουν λύπη στην ομιλία τους. Επιπλέον, επίμονα καταθλιπτικά σημεία, όπως αγχώδης συμπεριφορά, λύπη και ξαφνικό κλάμα χωρίς λόγο, συχνά συνοδεύονται από σωματικά παράπονα για πονοκέφαλο ή στομαχόπονο. Οι συχνές αλλαγές επιθετικής διάθεσης μπορεί, επίσης, να δείχνουν την παρουσία μια καταθλιπτικής διαταραχής. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση και τα αισθήματα ενοχής συχνά εμφανίζονται στην έναρξη της εφηβείας.

Στους εφήβους, τα συμπτώματα είναι όλο και πιο όμοια με αυτά των ενηλίκων. Οι έφηβοι που πάσχουν είναι συχνά αποτραβηγμένοι από τους ανθρώπους και κατακλύζονται από αισθήματα αποτυχίας, ενοχής και νιώθουν πως τίποτα δεν έχει νόημα. Επιπλέον, φόβοι για το μέλλον, μηρυκασμός και μερικές φορές αυτοκτονικές σκέψεις είναι μέρος των συμπτωμάτων. Η κατάθλιψη στην εφηβεία συχνά εκδηλώνεται μέσα από τα παρακάτω προβλήματα συμπεριφοράς: αγχώδεις διαταραχές, αυτοτραυματισμοί, χρήση αλκοόλ ή ουσιών, διατροφικές διαταραχές.

Οι σκέψεις ή οι απειλές για αυτοκτονία θα πρέπει πάντα να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη!

Οι καταθλιπτικές διαταραχές είναι ένας βασικός παράγοντας κινδύνου για αυτοκτονικές πράξεις. Τα παιδιά και οι έφηβοι που κινδυνεύουν να αυτοκτονήσουν στέλνουν σημάδια και εύχονται να γίνουν αντιληπτά. Τα προειδοποιητικά σημάδια μπορεί να είναι: σοβαρή απελπισία, μίσος και τραυματισμός εαυτού, κοινωνική απόσυρση, εκφράσεις όπως “Δεν αντέχω άλλο!”, αποχαιρετιστήριες επιστολές, συγκεκριμένα σχέδια αυτοκτονίας.

Ρωτώντας ξεκάθαρα για τις αυτοκτονικές σκέψεις και για το σχεδιασμό της αυτοκτονίας, όπως  και η υπομονετική και προσεκτική ακρόαση, είναι εξαιρετικής σημασίας. Η ανησυχία ότι αυτό μπορεί να εγείρει τις αυτοκτονικές τάσεις είναι αβάσιμη. Αντιθέτως, τέτοιες συζητήσεις εκλαμβάνονται σαν μια ανακούφιση για εκείνους που νοσούν.

Είναι αδιαμφισβήτητο ότι οι καταθλιπτικές διαταραχές δεν μπορούν να αποδοθούν  σε μία μόνο αιτία.

Η κατάθλιψη προκαλείται από μία σύνθετη αλληλεπίδραση βιολογικών και ψυχοκοινωνικών πτυχών. Σοβαρές εξωγενείς καταστάσεις ή έντονα γεγονότα ζωής που μπορεί να υπερβούν την ικανότητα του παιδιού να αντιμετωπίσει το στρες και να οδηγήσουν στην ανάπτυξη της κατάθλιψης, όπως: μετακόμιση και αλλαγή σχολείου, διαζύγιο, θάνατος σημαντικού φροντιστή, φτώχεια, έλλειψη υποστήριξης και προσοχής και σωματική κακοποίηση και παρενόχληση.

Φυσικά, δεν αναπτύσσει κατάθλιψη όποιο παιδί έχει αντιμετωπίσει ένα έντονο γεγονός. Υπάρχουν πολλοί προστατευτικοί παράγοντες που βοηθούν ένα νέο άνθρωπο να αντιμετωπίσει αυτά τα γεγονότα. Για παράδειγμα, σταθερές σχέσεις με την οικογένεια και το σχολείο, καθώς και ένας καλός κύκλος φίλων, είναι υποστηρικτικά στοιχεία. Τα στοιχεία της προσωπικότητας, όπως η αισιοδοξία, η αυτοπεποίθηση, και η ικανότητα αντιμετώπισης των συγκρούσεων μπορούν, επίσης, να προωθήσουν μία επιτυχή αντιμετώπιση.

Η κατάθλιψη είναι ασθένεια και πρέπει να θεραπεύεται.

Η κατάθλιψη είναι κάτι περισσότερο από μια αντίδραση σε δύσκολες συνθήκες ζωής. Είναι σοβαρή, μερικές φορές απειλητική για τη ζωή διαταραχή η οποία πρέπει να αντιμετωπιστεί όσο το δυνατόν γρηγορότερα σύμφωνα με τις εθνικές κατευθυντήριες γραμμές θεραπείας. Χωρίς θεραπεία, ένα καταθλιπτικό επεισόδιο μπορεί να διαρκέσει πολλούς μήνες. Η διάγνωση και η θεραπεία μπορούν να παρέχονται από παιδίατρο ή γενικό γιατρό, ψυχίατρο παιδιών και εφήβων ή ψυχοθεραπευτή παιδιών και εφήβων. Η απόφαση για το είδος της θεραπείας (π.χ. αντικαταθλιπτικά, ψυχοθεραπεία) εξαρτάται από την ηλικία, τη σοβαρότητα της κατάθλιψης, την παρουσία ψυχοκοινωνικών στρεσογόνων παραγόντων και από άλλους παράγοντες.

Η κατάθλιψη δεν είναι σημάδι προσωπικής αποτυχίας, ούτε για το παιδί ή τον έφηβο, ούτε για τους γονείς, και δεν φταίει κανείς.

Οι άνθρωποι του περιβάλλοντος ενός παιδιού ή εφήβου με καταθλιπτική νόσο συχνά έχουν δυσκολίες στην κατανόηση της συμπεριφοράς τους. Στους συγγενείς, το παιδί ή ο έφηβος ίσως φαίνεται τεμπέλης ή επιθετικός. Όταν σκέφτονται αν θα πρέπει να ζητήσουν βοήθεια από επαγγελματία, καλό θα ήταν οι γονείς να ακούν τα δικά τους συναισθήματα και να αποφασίζουν από νωρίς μία αξιολόγηση, παρά να περιμένουν.

Οι γονείς δεν χρειάζεται να αμφιβάλλουν για τις γονεϊκές τους δεξιότητες ή να νιώθουν ντροπή για την κατάθλιψη του παιδιού ή του εφήβου τους. Μία συζήτηση με ηρεμία και εμπιστοσύνη με το παιδί ή τον έφηβο μπορεί συχνά να βοηθήσει καθώς οι έφηβοι φοβούνται να μιλήσουν για τα προβλήματα και τις ανησυχίες τους γιατί πιστεύουν ότι θα κάνουν κάτι λάθος.

Το EAAD είναι ένας διεθνής μη κερδοσκοπικός οργανισμός, και το πρόγραμμα ifightdepression στην Ελλάδα υλοποιείται από την Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (Ε.Π.Α.Ψ.Υ.).

Οι κύριοι στόχοι του προγράμματος είναι η βελτίωση της φροντίδας και της θεραπείας των ασθενών με καταθλιπτικές διαταραχές και η πρόληψη της αυτοκτονικής συμπεριφοράς παγκοσμίως. 

Στον ιστότοπο του προγράμματος EAAD-Best (https://ifightdepression.com/gr/) μπορείτε να ενημερωθείτε για τις δράσεις του προγράμματος και να βρείτε χρήσιμες πληροφορίες.

Παναγιώτα Δερεδίνη

Ψυχιατρική Νοσηλεύτρια, MSc

Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια

EAAD-Best Greece Partner

Ε.Π.Α.Ψ.Υ.